Glas is een mengeling van zand en metaaloxides die op een extreem hoge temperatuur worden gesmolten tot een dikke, geleiachtige substantie die dan gevormd en afgekoeld wordt.
Ongeveer 70% van het mengsel is zand. De exacte samenstelling bepaalt de hardheid, de glans en de kleur van het glas en is dikwijls een professioneel geheim.
Het meeste glas behoort tot één van de volgende types: soda-kalk, potassium-kalk of potassium-lood. In Bohemen mengt men vooral potassium-kalk, getrokken uit beukenasse.
Dit 'bos-glas' of 'Boheems glas' zoals het vroeger werd genoemd, is gezuiverd over de jaren. De nood aan hout als een basiscomponent voor glas verklaart waarom vroegere glasmakers in bosrijke gebieden in het binnenland woonden; de bossen boden zowel genoeg ruw materiaal voor de glasbasis, als voldoende brandstof voor de stenen of lemen ovens. Als de bomen uitgeput raakten verhuisden de glasmakers naar nieuwe bosrijke streken. Zelfs nu zijn vele glasfabrieken gevestigd in bosrijke omgevingen alhoewel het beukenasse vervangen is door chemische stoffen en houtbrandstof door gas of elektriciteit.
De Venetianen, wiens soda-kalk mengsel het filteren van het asse van zeeplanten vereist, vervaardigden een dun glas dat veel gemakkelijker te smelten en te manipuleren is en wat niet zo vlug hard wordt als Boheems glas.
De Venetiaanse glasmakers gebruiken zand van de Porivier, terwijl die in Bohemen hun zand uit bovenliggende kwartslagen halen.
Een belangrijk voordeel in de ontwikkeling van het glasindustrie in Slowakije en Bohemen was de overvloed aan zand. Veel van het zand wordt gehaald uit een grote put in Strelec, bij Jicin in het noorden van Bohemen. Het ondergaat een reeks zuiveringsprocessen om het vrij te maken van ongewenste onzuiverheden zoals ijzer. Als men ijzerdeeltjes in het mengsel laat geeft dat een groene schijn aan het glas. Vroegere glasmakers verwijderden het ijzer niet, vandaar dat flessen die in archeologische putten werden gevonden dikwijls groen leken.
Perfect puur glas is niet nodig voor vensterglas of spiegels, daarom filtert men daar het ijzer niet helemaal uit. Als u naar de hoek van een spiegel kijkt of naar een vensterglas zal u de groene schijn zeker waarnemen.

De benaming 'glas' of 'kristal' voor glaswerk verschilt van land tot land.
Volgens de juiste betekenis van het woord betekent kristal: 'steen dat doorzichtig is als ijs' of 'doorschijnend glas van zeer hoge kwaliteit'.
In onze Westerse landen betekent 'kristal' de aanwezigheid van lood in het glas.
Onder de regels van de Europese Gemeenschap wordt glaswerk dat minder dan 4% loodoxide bevat 'glas' genoemd; dat wat meer dan 10% lood bevat wordt 'kristal' genoemd en als het meer dan 30% lood bevat is het 'hoog loodkristal'.
De Waterford Company in Ierland maakt glas met een loodgehalte van ongeveer 32%, het Franse Baccarat kristal bevat ongeveer 34% lood.
In de Verenigde Staten moet glas tenminste 1% lood bevatten om als kristal gekwalificeerd te worden.
De Tsjechen en de Slovaken houden zich meer aan de juiste betekenis van het woord. De term 'kristal' kan gebruikt worden voor elk fijn, hoge kwaliteitsglas. Loodkristal bevat tenminste 24% lood.
Het woord 'kristal' komt uit het Griekse 'krystallos' wat 'zuiver ijs' betekent. Zij noemden rotskristal 'krystallos'. Omdat rotskristal zeldzaam was, waren handelaars op zoek naar een vervangmiddel en glas bood de beste oplossing. In de 15de eeuw gebruikten de Venetianen de term 'kristal' om alles wat leek op rotskristal, ongeacht de samenstelling, te definiëren.

De producten van de wereldberoemde Moser fabrieken in de Tsjechische republiek zijn loodvrij; toch worden ze als kristal beschouwd om hun complexe chemische samenstelling en hun hoge kwaliteit van glas. Eén van hun waarmerken is zijn opmerkelijke hardheid.
In de 18de eeuw echter ontdekten de Engelsen de toevoeging van loodoxide bij het glas om een duidelijk verschil te bekomen in klaarheid en schittering.
De aanwezigheid van lood draagt ook bij tot het weekmaken van het glas, tot het makkelijker bewerken voor het snijden en het slijpen. Lood geeft ook gewicht aan het glas en breekt het licht zodat de stralen van het licht dat erdoor schijnt versplinterd wordt in de kleuren van de regenboog.
Zij die in kristallen bollen kijken verkiezen een hoog loodgehalte, 30% en meer, om hun bollen meer diepte te geven en een breder spel van licht te bekomen.
Het glas dat gebruikt wordt om kleine figuurtjes te maken heeft een loodgehalte tot 49 % om het maximaal te kunnen bewerken.
Een variatie op kristal is kristallijn. Dit is wat Tsjechen en Slovaken bedoelen met kristal dat minder dan 24% lood bevat, maar met een hoger percentage aan bariumoxide om de gewenste straalbrekingkwaliteiten te bekomen.

Het verschil tussen glas en kristal is inderdaad zichtbaar voor het oog, u kan het bijvoorbeeld zien als een kristallen luchter het kleurenspectrum door de kamer laat glijden. Hoe hoger het loodgehalte, hoog groter de schittering. Een perfect geslepen vaas met een hoog loodgehalte lijkt op een geslepen diamant.

Glasblazers aan het werk zien is een zinnenstrelende ervaring.
Uit de ovens komt een verzengende hitte en is de oranje gloed te zien van het gesmolten glas.
De glasmakers, in open shirts en zwetend, dompelen hun lange blaaspijpen in de ovenopening en halen er roodhete bollen uit die zo zacht zijn als vaseline. Een stuk glaswerk maken is teamwerk, waarbij elke werker op de andere rekent. Timing en precisie zijn essentieel omdat glas vlug afkoelt.
Het is een exclusieve mannenjob, in Centraal Europa zijn geen vrouwelijke glasblazers. Het werk vraagt enorme kracht om de zware pijpen met de glassubstantie uit de hete ovens te halen en een groot uithoudingsvermogen om te werken in hete, zweterige omstandigheden.
Daarbij komt de harde traditie die bepaalt dat het glasblazen voorbehouden is aan mannen.

In een traditionele glasfabriek werken bij elke ovenopening drie tot vier arbeiders, wiens taken strikt gedefinieerd zijn. Er is de meester die het meest gekwalificeerd is en de meeste ervaring heeft; de hoofdblazer en twee helpers die het glassubstantie uit de oven halen en de meester de nodige gereedschappen aangeven.
Glas in zijn ruwe vorm lijkt op bloem die bestrooid is met bruine suiker. Omgesmolten loodkristal lijkt op kerriepoeder, het loodoxide is fel oranje.
Het glas wordt gesmolten tot een oranje brij op een temperatuur van ongeveer 1.400 °C, het glas blijft in zijn gesmolten staat tot het afgekoeld en bewerkt wordt.
Een oven heeft drie tot acht openingen waaruit de glasmakers met een 2,5 m lange ijzeren blaaspijp de nodige hoeveelheid gesmolten glas halen. De bal gesmolten glas wordt in een bevochtigde houten gietvorm geplaatst, de vorm wordt gesloten en de glasblazer blaast door de draaiende pijp tot het gesmolten glas tegen de wand van de vorm kleeft. De vorm wordt geopend en het glas wordt eruit gehaald. De blaaspijp wordt dan aan de meester overhandigd die de vorm bepaalt door, nog steeds in de blaaspijp blazend, het glas tegen een andere bevochtigde houten vorm te draaien. Het glas wordt nog regelmatig terug in de oven geplaatst opdat het niet te snel afkoelt. Daarna wordt het glas van de pijp geblazen of getikt. Een helper neemt het glaswerk van de meester over met een lange vork en plaatst het in een andere oven waar het gedurende twee tot tien uren langzaam kan afkoelen zodat het niet barst.
Hoe efficiënt het team ook werkt, gebeurt het toch regelmatig dat er iets misloopt. De arbeiders hebben bijna allemaal littekens van brandwonden op hun armen en bij de ovens staat een bak waarin mislukt glaswerk wordt gegooid. Deze glasafval wordt in kleine stukjes gebroken en later gerecycleerd. Het gebeurt ook dat een toevallige slechte samenstelling van het glasmengsel zoveel luchtbellen en onvolmaaktheden vertoont na het afkoelen dat men de hele partij geblazen glaswerk kan weggooien.
Wat er gebeurt met het glaswerk nadat het uit de afkoelingsoven komt, hangt af van de decoratie. De eerste stap is het verwijderen van het teveel aan glas waar het aan de pijp was bevestigd. De scherpe randen worden eraf gebrand of geslepen met zand tot zij zacht zijn.
Het werk wordt dan gepolijst, geslepen, geschilderd of gegraveerd.

Een vaas die geblazen wordt bij Moser behoeft nog een twee tot zes maanden werk voor zij verkocht kan worden. Een machine geslepen glas is op enkele minuten klaar. Zo zijn fabrieken in staat om tot 60.000 stuks per dag te vervaardigen. Het prijsverschil is duidelijk: een glas dat met de machine geslepen wordt kost 100 tot 150 BEF, terwijl een met de hand geblazen glas 10 tot 20 keer zoveel kost.

Hoe kan men kwaliteitsglas herkennen?
-------------------------------------------------------------

Een werkelijk hoog kwaliteitsglaswerk is makkelijk te herkennen: het lijkt stevig, het voelt goed in de hand, de kleur is klaar en indien het ongekleurd is bezit het glas een schitterende glans.
De klank van het glaswerk als men ertegen tikt bepaalt meer de dikte en de vorm waarin het glas geslepen is dan zijn kwaliteit.
Luchtbellen, onvolmaaktheden, lijnen, ruwe of doffe plekjes in het glas duiden op onzuivere kwaliteit van het ruwe materiaal.
Als u geslepen glas inspecteert, let op de gelijkheid en de scherpte van de lijnen. Hou het glas hoog en kijk vanonder en uit verschillende hoeken. Een naad die loopt door de lengte van de voet van een glas en een ribbel in de rand van de voet bijvoorbeeld duidt op machinewerk.
Als de overgang van de voet naar het glas zelf oneffenheden vertoont of lijkt over te gaan in het glas zelf is het met de hand geblazen. Als het een geometrische, perfecte overgang vertoont, is het een bewijs van automatisatie.
Natuurlijk is het gemakkelijker een ongeslepen glas te inspecteren op onvolmaaktheden. Daarom is hoog kwaliteitsglas voor weinig geslepen glaswerk essentieel.

Hoe verzorgt men kwaliteitsglas?
---------------------------------------------------

Zoals elk kunstwerk moet glaswerk zuiver gehouden worden. Bescherm het tegen vochtigheid, plotselinge temperatuursverschillen en fel zonlicht. Bewaar het glaswerk indien mogelijk in een stofvrije omgeving omdat vocht en stof het kristal kan aantasten.
Om het glaswerk af te wassen, gebruik warm water met een zacht detergent. Droog het onmiddellijk met de hand af om watervlekjes te voorkomen. Een product om ruiten te kuisen is aanbevolen voor vazen, beeldjes of alle andere voorwerpen dan glazen.
Plaats geen kwaliteitsglas in de afwasmachine, de felle waterstralen kunnen het kristal beschadigen.
Als u een scherpte ontdekt in het glas probeer die dan verwijderen met het fijnste schuurpapiertje of raadpleeg een specialist.

Enkele belangrijke glasfabrieken in Bohemen
---------------------------------------------------------------------

Karlovy Vary - Moser
Moser is de Rolls-Royce van het Boheems glas; het is wat de wereldheersers geven en krijgen als geschenk.
De Tsjechische president Vaclav Havel gaf onlangs een kristallen fruitschaal als geschenk aan de Japanse keizer Akihiti. Ook in de geschiedenis zijn heersers zoals de Oostenrijkse keizer Franz Josef I, koning Victor Emmanuel van Italië, Paus Pius XI, de Sjah van Iran, de Ethiopische keizer Haile Selassie, koning Hussein van Jordanië de Britse koningin Elisabeth II en vele andere monarchen, maharadja's, prinsessen, presidenten en ambassadeurs peters geweest van Moser kristal.
Alles wat uit de glasblazerij van Moser komt is eigenlijk al een kunstwerk en een verzamelobject. Moser mag dan wel niet het duurste kristal ter wereld zijn, maar er zijn maar enkele andere die kunnen concurreren met de kwaliteit en de pracht van het Moser kristal.
Toch kost een enkel wijnglas van Moser al over de 3.000 BEF.

De geschiedenis van de Moserfabrieken gaat terug tot midden jaren 1800. Ludwig Moser, een glasgraveerder van de kuurstad Karlovy Vary, begon een kristalwinkeltje en de graveerzaak breidde stilaan uit tot hij in 1873 al verkoopspunten had in de belangrijkste world trade centers.
Het duurde echter nog twintig jaar voor de toestemming kreeg van de autoriteiten om eigen ovens te bouwen, zodat de kwaliteit van het glas zelf zo goed kon zijn als zijn decoratie.
Ludwig kende maar één principe en dat was perfectie.
In 1893 bouwde Ludwig Moser zijn eerste glasfabriek. Hij vond een eigen formule uit om glas te vervaardigen dat zo sterk was als rots en als schitterend als lood kristal, zonder lood erin te verwerken. Ludwig stierf in 1916 en liet het bedrijf over aan zijn zoon Leo. deze zorgde ervoor dat de kwaliteit nog verbeterde.
Toch vervaagde de familieinvloed op de fabriek tijdens de Grote Depressie en Leo was verplicht om de fabriek te verkopen in 1938.
Na de Tweede Wereldoorlog werd het bedrijf staatseigendom, maar de producten bleven de naam Moser dragen. In 1990 werd het bedrijf een Naamloze Vennootschap.

Podebrady - Svetla nad Sazavou
De Bohemia glassworks is de grootste Tsjechische producent van klassiek geslepen, 24 % loodkristal.
Zijn schitterende creaties gaan van kleine parfumflesjes en fotolijsten tot glazen, luchters en heuphoge vazen met verbluffende mozaïeken van krullen, bloemmotieven en patronen.
De showroom lijkt op een ijspaleis.
Podebrady en Svetla nad Sazavou gebruiken de naam 'Bohemia' om hun bijna identieke producten te benoemen.

In de fabriek in Podebrady werken ongeveer 3.000 arbeiders van wie 800 hoog ervaren glasblazers zijn. Het kenmerk van kristal van Podebrady is een 'B' op het label met drie sterren erboven dat de topkwaliteit symboliseert. Een blauw label staat op een handgeblazen voorwerp, een rood label op een machine vervaardigd glas.

Het label van kristal van Svetla nad Sazavou is een 'B' met een gouden achtergrond en een gouden ster in de bovenste helft van de B.
Deze fabriek spitst zich meer toe op de automatische productie.

Meer info over de fabriek van Svetla nad Sazavou op volgende website: Sklo Bohemia

Meer info over Svetla nad Sazavou